Mae’r ffaith bod Modiwl 2B o Ymchwiliad Covid-19 y DU wedi cyrraedd Cymru yr wythnos hon yn foment hollbwysig i’r cyhoedd ddeall ymateb Cymru i’r pandemig. Bydd yn edrych ar agweddau allweddol ar lywodraethiant a phenderfyniadau yn ymwneud ag ymateb Llywodraeth Cymru i'r pandemig.
Dechreuodd Modiwl 2 (Deall Prosesau Llywodraethiant a Gwneud Penderfyniadau) ar 31 Awst 2022 – mae nifer o rannau i’r modiwl hwn, a bydd 2B yn canolbwyntio ar Gymru yn benodol. Mae’r erthygl hon yn nodi ffocws y modiwl hwn ac yn ein hatgoffa o’r toreth o adroddiadau a gyhoeddwyd gan y Senedd ar adeg y pandemig.
Deall Prosesau Llywodraethiant a Gwneud Penderfyniadau
Bydd Modiwl 2B o’r Ymchwiliad yn canolbwyntio ar brosesau gwneud penderfyniadau Llywodraeth Cymru yn ystod y pandemig Covid-19 rhwng dechrau mis Ionawr 2020 a mis Mai 2022 pan gafodd y cyfyngiadau Covid-19 oedd yn weddill ar y pryd eu codi yng Nghymru. Bydd yn craffu ar benderfyniadau allweddol gan ffigyrau, gan gynnwys y Prif Weinidog a Gweinidogion Cymru, yn enwedig rhwng dechrau'r cyfyngiadau symud cenedlaethol cyntaf o fis Ionawr tan ddiwedd mis Mawrth 2020.
Mae Modiwl 2B yn gyfle i gael cipolwg ar y strwythurau gweinyddol a llywodraethu gwleidyddol craidd a ddylanwadodd ar brosesau gwneud penderfyniadau yn ystod y pandemig. Bydd yn craffu ar effeithiolrwydd prosesau gwneud penderfyniadau Llywodraeth y DU, perfformiad endidau gwleidyddol a’r gwasanaeth sifil, a natur y cysylltiadau rhwng Llywodraeth y DU, gweinyddiaethau datganoledig a'r sectorau lleol a gwirfoddol.
Bydd yr ymchwiliad yn asesu'r ymateb cychwynnol i'r pandemig, gan daflu goleuni ar y strategaethau a ddefnyddiwyd gan awdurdodau i liniaru ei effaith. Edrychir ar brosesau gwneud penderfyniadau ynghylch mesurau anfferyllol, (h.y. ymyriadau iechyd cyhoeddus nad ydynt yn cynnwys y defnydd o gynhyrchion fferyllol na brechlynnau sydd â'r nod o reoli lledaeniad COVID-19. Mae'r mesurau hyn yn cynnwys strategaethau megis cadw pellter cymdeithasol, gwisgo masgiau, hylendid dwylo, cwarantin, ynysu, cyfyngiadau teithio, a chyfyngiadau symud). Nod Modiwl 2B yw datgelu'r ffactorau a ddylanwadodd ar y ffordd y cafodd y rhain eu gweithredu.
Mae meysydd archwilio allweddol yn cynnwys mynediad at arbenigedd meddygol a gwyddonol, negeseuon iechyd y cyhoedd, deddfu deddfwriaeth a rheoliadau coronafeirws a’u gorfodi, ac effaith cyllid ar brosesau gwneud penderfyniadau. Top of Form
Mae i Fodiwl 2B arwyddocâd arbennig i Gymru am ei fod yn canolbwyntio ar y persbectif Cymreig yn benodol. Cynhelir gwrandawiadau cyhoeddus yng Nghaerdydd rhwng 27 Chwefror a 14 Mawrth, gan roi cyfle i randdeiliaid o Gymru leisio eu profiadau a’u pryderon.
Ymchwiliad ar wahân i Gymru
Yn ystod y gwrandawiad rhagarweiniol, rhoddodd y Farwnes Hallett (Cadeirydd yr Ymchwiliad) sicrwydd i’r cyhoedd bod yr Ymchwiliad wedi ymrwymo i ymchwilio'n drylwyr pob mater sy’n peri pryder i bobl Cymru. Pwysleisiodd y byddai’r dull lleol a fabwysiadwyd gan yr Ymchwiliad yn sicrhau bod lleisiau Cymraeg yn cael eu clywed, ac y byddai’r heriau penodol a wynebwyd gan Gymru yn cael ystyriaeth ddyledus.
Dywedodd y Farwnes Hallett ei bod yn deall cryfder y teimladau ynghylch galw am ymchwiliad ar wahân i Gymru ond pwysleisiodd ei didueddrwydd yn y mater.
Mae'r grŵp Covid Bereaved Families for Justice Cymru, sydd wedi ymgyrchu o blaid ymchwiliad ar wahân i’r modd yr ymdriniodd llywodraeth Cymru â’r pandemig, wedi cael ei gydnabod fel cyfranogwr craidd yn ymchwiliad y DU (unigolion neu endidau y rhoddwyd hawliau a chyfrifoldebau penodol iddynt ym mhroses yr ymchwiliad am eu bod yn ymwneud yn uniongyrchol â’r digwyddiadau yr ymchwilir iddynt, neu yr effeithiwyd arnynt yn sylweddol gan y digwyddiadau yr ymchwilir iddynt). Rhoddwyd statws cyfranogwr hefyd i Lywodraeth Cymru ac asiantaethau allweddol eraill a oedd â rhan mewn penderfyniadau allweddol a’u canlyniadau yn ystod y pandemig.
Pwyllgor Diben Arbennig Covid-19 Cymru
Yn wahanol i’r Alban, nid oes gan Gymru ymchwiliad ar wahân. Cafodd Pwyllgor Diben Arbennig Covid-19 Cymru ei sefydlu gan y Senedd (trwy gytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a’r Ceidwadwyr Cymreig). Bydd yn adolygu adroddiadau o bob cam o Ymchwiliad Covid-19 y DU a bydd yn gwneud argymhellion i’r Senedd, ar ffurf cynnig, ynghylch unrhyw fylchau a nodir ym mharodrwydd ac ymateb Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus eraill Cymru, lle mae’r bylchau hynny’n haeddu gwaith ymchwilio pellach.
Mae gan Bwyllgorau'r Senedd bŵer i alw unigolion, swyddogion y llywodraeth a Gweinidogion i sicrhau atebolrwydd a gofyn am ddogfennau i gasglu tystiolaeth ar faterion penodol. Maent yn cynnal gwrandawiadau cyhoeddus lle bydd tystion yn rhoi tystiolaeth, gan alluogi Aelodau i ofyn cwestiynau a chael dirnadaeth. Yn ogystal, maent yn cyhoeddi eu canfyddiadau a’u hargymhellion mewn adroddiadau y mae’n rhaid i Weinidogion ymateb iddynt.
Mae'r grŵp Covid Bereaved Families for Justice Cymru yn parhau i alw am ymchwiliad ar wahân i Gymru. Mae'r grŵp yn pwysleisio y dylai'r Pwyllgor Dibenion Arbennig gael ei ddisodli gan adolygiad dan arweiniad barnwr.
Ond mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod a gwrthod comisiynu ymchwiliad annibynnol, gan fynnu y bydd ymchwiliad y DU yn cynnwys yr holl agweddau perthnasol ar barodrwydd a phrosesau gwneud penderfyniadau.
Mewn dadl yn y Senedd yr wythnos diwethaf, gwnaeth 27 o Aelodau (yn cynnwys Aelodau o Blaid Cymru, y Ceidwadwyr Cymreig a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru) gefnogi galwadau am Ymchwiliad penodol i Gymru. Fodd bynnag, cafodd y cynnig ei wrthod.
Mynediad at Adroddiadau’r Senedd
Y nod gyda’r wybodaeth a geir o Fodiwl 2B yw llywio penderfyniadau polisi yn y dyfodol, yng Nghymru a ledled y DU. Gall llunwyr polisi Cymru ddefnyddio'r hyn a ddysgir i addasu ymatebion yn unol ag anghenion unigryw Cymru, gan sicrhau dull mwy effeithiol ac effeithlon o reoli argyfyngau.
Ar ben hynny, gall y cyhoedd yng Nghymru weld toreth o adroddiadau’r Senedd a gyhoeddwyd ar adeg y pandemig. Mae'r adroddiadau hyn yn cynnig darluniau manwl o wahanol agweddau ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r argyfwng, gan gynnig gwybodaeth werthfawr i'r rhai sydd am ddeall y prosesau gwneud penderfyniadau a'r canlyniadau.
Mae mynediad at yr adroddiadau hyn yn gwella tryloywder ac yn sicrhau bod gan y cyhoedd fynediad at wybodaeth ddibynadwy am gamau gweithredu’r llywodraeth:
- Ymchwil y Senedd, Llinell amser coronafeirws: yr ymateb yng Nghymru
- Ymchwil y Senedd, Yr holl erthyglau am Covid-19
- Senedd Cymru, Gwaith Pwyllgorau’r Senedd ar Covid-19
- Llywodraeth Cymru, Deddfwriaeth pandemig y coronafeirws: adroddiadau i Senedd Cymru
Mae dyfodiad Modiwl 2B i Gymru yn gyfle unigryw i'r cyhoedd gael dirnad y llywodraethiant a’r penderfyniadau a oedd yn ymwneud ag ymateb Llywodraeth Cymru i'r pandemig. Mae'n bwysig iawn bod y cyhoedd yng Nghymru yn parhau i deimlo eu bod yn cael eu cynnwys a bod ganddynt wybodaeth, gan fod eu lleisiau yn hanfodol ar gyfer llywio'r ffordd ymlaen wrth gynllunio at bandemig yn y dyfodol.
Erthygl gan Sarah Hatherley, Ymchwil y Senedd, Senedd Cymru
