Cafodd cyllidebau llywodraeth leol eu cwtogi’n sylweddol yn ystod y Pedwerydd Cynulliad. Os bydd y pwysau ariannol yn cynyddu yn ystod y Pumed Cynulliad, a fydd y model cyllido yn newid?
Rhwng 2010-11 a 2014-15, bu gostyngiad o £461 miliwn mewn termau real yn y cyllid refeniw a ddyrannwyd i lywodraeth leol. Mae'r pwysau ariannol hwn wedi arwain at gwestiynau ynghylch sut y dyrennir y cyllid, ac ar lefel fwy sylfaenol, a yw'r model ariannol presennol yn ddigon cadarn i ymdopi â rhagor o straen. Toriadau llywodraeth leol Mae Llywodraeth Cymru yn darparu tua 80% o gyllid awdurdodau lleol. Yn ystod y Pedwerydd Cynulliad, bu cwtogi sylweddol ar y cyllid hwn wrth i’r gostyngiad yng ngrant bloc Cymru effeithio ar lywodraeth leol (amcangyfrifir bod y grant hwn £1.2 biliwn yn llai mewn termau real yn 2014-15 nag yn 2010-11).Newidiadau demograffig
Er bod y cyllid yn lleihau, mae'r pwysau ar wasanaethau lleol yn cynyddu. Mae poblogaeth Cymru yn tyfu ac mae Llywodraeth Cymru yn rhagweld cynnydd tebyg yn y grwpiau oedran mwyaf dibynnol (0-15 a 65+) o gymharu â'r boblogaeth oedran gweithio
Mae'r gostyngiadau wedi effeithio'n anghymesur ar rai gwasanaethau. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn amcangyfrif bod llyfrgelloedd, gwasanaethau diwylliannol a gwasanaethau trafnidiaeth (ymhlith pethau eraill) wedi ysgwyddo toriadau o rhwng 20% a 50%, gan newid y ffordd y darperir y gwasanaethau hyn yn sylweddol. Mae gwasanaethau eraill, fel gofal cymdeithasol ac ysgolion, wedi'u diogelu. Mae awdurdodau lleol wedi ymateb i'r toriadau yn eu cyllidebau drwy sicrhau arbedion mewnol, neu drwy atal gwasanaethau, cyfyngu ar wasanaethau neu eu gwneud yn fwy masnachol. Mae pob un o'r 22 awdurdod lleol wedi cynyddu'r dreth gyngor bob blwyddyn ers 2011 (rhwng 2010-11 a 2015-2016, mae cost cyfartalog y dreth gyngor wedi cynyddu 18% ledled Cymru). Mae awdurdodau lleol hefyd wedi bod yn ystyried defnyddio modelau cyflawni amgen a mentrau trosglwyddo asedau cymunedol i ddarparu’r gwasanaethau hyn, boed yn rhannol neu'n gyfan gwbl. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori ar fframwaith cenedlaethol er mwyn gwneud penderfyniadau ar fodelau cyflawni amgen, ac wedi llunio canllawiau arfer gorau ar drosglwyddo asedau cymunedol. Efallai y gwelwn ragor o ddefnydd o'r dulliau arbed arian hyn yn ystod y Pumed Cynulliad. Yn 2014-15, roedd gan awdurdodau lleol £832 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi a £196 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn cyffredinol. Os bydd gostyngiadau cyllid mwy eithafol yn y dyfodol, efallai y gwelir rhagor o waith craffu ar sut y defnyddir y cronfeydd hyn.Argymhellion y Pedwerydd Cynulliad
Wrth adolygu cyllideb 2016-17 a'r setliad llywodraeth leol, argymhellodd y Pwyllgor Cyllid y dylai Llywodraeth Cymru adolygu'r fformiwla cyllido.
Cynnal y fformiwla Oherwydd y toriadau mewn cyllidebau, mae llawer wedi cwestiynu'r dull a ddefnyddir gan Lywodraeth Cymru i ddosbarthu cyllid i awdurdodau lleol. Yr is-grŵp dosbarthu sy'n cynnal y 'fformiwla dyrannu' a defnyddir 68 o ddangosyddion wrth bennu setliad. Er enghraifft, mae dangosyddion sy’n ymwneud â:- phoblogaeth;
- nifer y plant ac oedolion hŷn;
- hyd ffyrdd;
- amddifadedd; a
- natur wledig a theneurwydd poblogaeth.
- Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Atebolrwydd Lleol 2016-21 - Cynllun ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus Cymru (2015)
- Llywodraeth Cymru, Datganoli, Democratiaeth a Chyflawni (2015)
- Swyddfa Archwilio Cymru, Darlun o Wasanaethau Cyhoeddus 2015 (2015)
- Y Comisiwn Annibynnol ar Gyllid Llywodraeth Leol Cymru, Uchelgais ar gyfer newid: Anelu'n Uwch (2016)
- Y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, Economic and Fiscal Outlook – Mawrth 2016 (Saesneg yn unig) (2016)
- Yr Is-grŵp Dosbarthu, Cyflwyniad yr Is-grŵp Dosbarthu (2015)
