Cyflwynodd Llywodraeth y DU ei Fil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol) yn Nhŷ'r Cyffredin ar 26 Hydref 2018.
Mae hwn yn Fil byr sy'n canolbwyntio ar un mater. Y bwriad yw caniatáu i'r DU gynnal trefniadau gofal iechyd cyfatebol gyda'r UE a'r Aelod-wladwriaethau ar ôl Brexit, pe bai cytundeb Brexit neu mewn sefyllfa heb gytundeb. (Nid yw'r darpariaethau wedi'u cyfyngu i drefniadau â'r UE – byddai'r Bil hefyd yn caniatáu i'r DU gryfhau'r cytundebau gofal iechyd cyfatebol presennol â gwledydd y tu allan i'r UE, neu drefnu rhai newydd).
Ar hyn o bryd, gall trigolion gwledydd Ardal Economaidd Ewrop (AEE) a'r Swistir gael gafael ar driniaeth feddygol sydd ei hangen arnynt yn ystod arhosiad dros dro mewn gwlad arall o'r AEE neu'r Swistir drwy'r Cerdyn Yswiriant Iechyd Ewropeaidd (EHIC). Mae yna drefniadau hefyd lle gall trigolion yr AEE deithio i wlad arall o'r AEE ar gyfer gofal iechyd a gynlluniwyd (llwybr Cyfarwyddeb yr UE a chynllun S2), ac i bensiynwyr sy'n ymgartrefu mewn gwlad arall o'r AEE neu'r Swistir i gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd yn y wlad honno ar yr un telerau â phreswylwyr cyffredin (cynllun S1). Mae rhagor o fanylion am y trefniadau presennol i'w gweld isod.
Mae Cynghrair Iechyd Brexit (sy'n dwyn ynghyd gynrychiolwyr o'r GIG, y byd ymchwil feddygol, diwydiant, cleifion a sefydliadau iechyd y cyhoedd) wedi bod yn ymgyrchu dros fynediad syml a phriodol i ofal iechyd cyfatebol i gleifion y DU a'r UE, gan ddiogelu'r trefniadau presennol yn ddelfrydol.
Cafodd y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol) ei ail ddarlleniad ar 14 Tachwedd 2018. Dywedodd Stephen Barclay, Gweinidog Iechyd y DU:
It is clearly in the interests of the British public to ensure reciprocal healthcare arrangements continue when we leave the EU, whether that happens through an agreement with the EU itself or through individual agreements with EU member states. Drwy ein galluogi i weithredu'r trefniadau hynny, bydd y Mesur yn ein helpu i helpu bron i 200,000 o bensiynwyr Prydeinig sy'n byw yng ngwledydd yr UE i barhau i gael mynediad at y driniaeth feddygol sydd ei hangen arnynt, a bydd yn golygu bod y cannoedd o filoedd o ddinasyddion Prydeinig sydd angen triniaeth feddygol gellir parhau i gael cymorth meddygol bob blwyddyn yn ystod gwyliau yn Ewrop pan fydd ei angen arnynt.
The Bill will help to ensure that UK nationals who live and work in EU countries can continue to access healthcare on the same basis as local people. It will mean that EU citizens can be covered for reciprocal healthcare here, so that the UK continues to be a place tourists want to visit and vital workers, such as our NHS workforce, want to live in. The Bill will also mean that we can continue to recover healthcare costs from Europe as we do now.
Er mwyn rhoi unrhyw drefniadau gofal iechyd ar waith yn y dyfodol, mae'r DU yn dibynnu ar ddarpariaeth gofal iechyd gan y GIG yng Nghymru. Gan fod y pwnc hwn o fewn cymhwysedd datganoledig y Cynulliad, mae’n ofynnol i'r Cynulliad roi'r caniatâd i ddarpariaethau perthnasol y Bil yn unol â chonfensiwn. Cafodd Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol (PDF, 124KB) ei osod gerbron y Cynulliad ar 15 Tachwedd 2018. Bydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ystyried y Memorandwm, a'r terfyn amser i gyflwyno adroddiad yw 22 Ionawr 2019. 
Ymateb Llywodraeth Cymru
Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno bod angen y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol) i sicrhau bod trigolion y DU yn gallu parhau i elwa ar drefniadau gofal iechyd cyfatebol, a byddai'n well ganddi barhau i gynnal dull gweithredu cyson ledled y DU. Mae'n nodi bod angen deddfwriaeth ar frys er mwyn rhoi sicrwydd i drigolion pe bai'r DU yn ymadael â'r UE heb gytundeb. Fodd bynnag, o ystyried yr effaith ar y GIG yng Nghymru, mae'r Memorandwm yn codi pryderon ynglyn â'r graddau y bydd Llywodraeth Cymru yn rhan o lunio'r trefniadau gofal iechyd sydd i'w cyflwyno o dan y Bil:
o ystyried yr effaith arwyddocaol y byddai’n ei chael ar feysydd datganoledig, mae’n hanfodol fod buddiannau Cymru’n cael eu hystyried yn briodol wrth ddatblygu trefniadau gofal iechyd cyfatebol a bod mecanweithiau yn eu lle i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyfrannu at benderfyniadau sy’n effeithio ar Gymru.
Beth yw'r trefniadau presennol ar gyfer gofal iechyd cyfatebol?
Preswylwyr gwledydd yr AEE (gan gynnwys preswylwyr y DU)
Triniaeth heb ei chynllunio Gall preswylwyr gwledydd Ardal Economaidd Ewrop (AEE) a'r Swistir wneud cais am Gerdyn Yswiriant Iechyd Ewropeaidd (EHIC), a fydd yn eu galluogi i gael mynediad at ofal iechyd a ddarperir gan y wladwriaeth yn ystod arhosiad dros dro mewn gwlad arall yr AEE / Swistir. Mae'r EHIC yn cwmpasu unrhyw driniaeth feddygol angenrheidiol na ellir ei ohirio hyd nes y byddwch wedi dychwelyd adref. Mae hyn yn cynnwys triniaeth ar gyfer cyflyrau meddygol cronig neu sydd eisoes yn bodoli a hefyd gofal mamolaeth arferol (mae hyn yn cynnwys genedigaeth heb ei gynllunio, ond ni fyddai'n darparu yswiriant ar gyfer rhywun sy'n bwriadu rhoi genedigaeth dramor).
Dylid darparu triniaeth ar yr un sail ag y byddai'n cael ei darparu i un o breswylwyr y wlad honno. Mewn llawer o achosion bydd hyn yn rhad ac am ddim, fodd bynnag, mewn rhai gwledydd mae disgwyl i gleifion gyfrannu at gost eu triniaeth a ddarperir gan y wladwriaeth, a bydd hyn hefyd yn berthnasol i ddeiliaid EHIC sy'n derbyn triniaeth yn y gwledydd hynny.
Pwysleisir nad yw'r EHIC yn ddewis amgen i yswiriant teithio - ni fydd, er enghraifft, yn talu dros rywun mewn achos o achub a dychwelyd adref yn dilyn damwain.
Triniaeth wedi'i chynllunio
Mae dau lwybr posibl lle y gall preswylwyr yr AEE deithio i wlad arall yn yr AEE ar gyfer gofal iechyd wedi'i gynllunio:
- llwybr Cyfarwyddeb yr UE;
- y cynllun S2.
O dan Gyfarwyddeb yr UE ar hawliau cleifion mewn gofal iechyd trawsffiniol, gall cleifion brynu gofal iechyd y wladwriaeth neu breifat mewn gwlad arall yr AEE a cheisio ad-daliad gan eu gwlad gartref (hyd at gyfanswm cost y driniaeth honno gartref). Nid yw llwybr Cyfarwyddeb yr UE yn berthnasol i'r Swistir.
Nid oes o reidrwydd angen awdurdodiad ymlaen llaw, er y bydd hwn yn ofyniad ar gyfer rhai mathau o ofal iechyd, yn gyffredinol gofal i gleifion mewnol a thriniaeth hynod arbenigol, cost uchel. O dan y Gyfarwyddeb, nid yw cleifion yn gallu cael ad-daliad am driniaeth na fyddai ganddynt hawl i'w chael gartref.
Mae gwybodaeth bellach am drefniadau o dan Gyfarwyddeb yr UE i'w gweld yng nghanllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer y GIG ar ofal iechyd trawsffiniol a symudedd cleifion.
O dan y llwybr S2, gall preswylwyr yr AEE a'r Swistir geisio triniaeth a gynlluniwyd mewn gwledydd eraill yr AEE/y Swistir, ond mae'n rhaid cael caniatâd ymlaen llaw gan eu Haelod Wladwriaeth eu hunain, sy'n talu'r gost. Dim ond i driniaeth a ddarparwyd gan y wladwriaeth (nid triniaeth breifat) y mae'r llwybr S2 yn berthnasol.
Mae'r ffurflen S2 yn gweithredu fel math o warant talu – yn y rhan fwyaf o achosion, nid yw'n ofynnol i'r claf dalu unrhyw beth ei hun (ac eithrio unrhyw daliadau statudol perthnasol a fyddai hefyd yn berthnasol i'r rhai sy'n preswylio yn y wlad fel arfer, er enghraifft, taliadau presgripsiynau a deintyddol yn y DU).
Pensiynwyr sy'n byw dramor
O dan y cynllun S1, gall pensiynwyr sy'n setlo mewn gwlad arall yn yr AEE neu'r Swistir gael mynediad at wasanaethau gofal iechyd yn y wlad honno ar yr un telerau â phreswylwyr arferol. Mae'r ffurflen S1 yn cael ei chyhoeddi gan y wlad sy'n talu eich pensiwn, ac mae'n rhaid ei chofrestru yn y wlad yr ydych yn byw ynddi nawr.
Mae'r cynllun S1 yn cael ei ddefnyddio yn bennaf i bensiynwyr, ond efallai bydd hefyd yn berthnasol i grwpiau eraill megis gweithwyr sy'n cael eu penodi a gweithwyr trawsffiniol.
Mae Llywodraeth y DU yn gweithredu ar ran y DU gyfan i adennill costau gan Aelod-wladwriaethau eraill yr AEE o dan y cynlluniau S1, S2 ac EHIC.
Gwledydd y tu allan i'r AEE
Mae gan y DU gytundebau gofal iechyd dwyochrog â nifer o wledydd unigol y tu allan i'r AEE. Gall y cytundebau hyn ddarparu ar gyfer triniaeth sydd ei hangen ar unwaith ar gyfer cyflyrau sy'n codi, neu gyflyrau sydd eisoes yn bodoli sy'n mynd yn ddifrifol waeth, yn ystod ymweliad dros dro. Mae lefel y gofal y gellir ei ddarparu yn rhad ac am ddim yn amrywio. Fel gyda'r EHIC, argymhellir bod y rhai sy'n teithio mewn gwledydd eraill yn trefnu yswiriant teithio digonol i dalu am eu harhosiad dramor.
Efallai y bydd rhai cytundebau dwyochrog hefyd yn darparu ar gyfer nifer gyfyngedig o gyfeiriadau penodol ar gyfer trin cyflyrau sydd eisoes yn bodoli (dim ond pe na bai gan y wlad sy'n cyfeirio gyfleusterau digonol i ddarparu'r driniaeth angenrheidiol y byddai hyn yn gymwys fel arfer).
Y Cytundeb Ymadael Drafft
Mae'r Cytundeb Ymadael Drafft a gytunwyd rhwng y DU a'r UE ar 14 Tachwedd yn darparu y bydd Rheoliadau'r UE ar gydlynu nawdd cymdeithasol yn parhau i fod yn gymwys i ddinasyddion yr UE sy'n byw yn y DU a dinasyddion y DU sy'n byw yn yr UE ar ddiwedd y cyfnod gweithredu. Mae hyn yn golygu y bydd dinasyddion sy'n symud rhwng y DU a'r UE cyn diwedd y cyfnod gweithredu yn parhau i gael mynediad at ofal iechyd. Yn ogystal, mae'r Cytundeb Ymadael Drafft yn darparu, pan fo'r DU neu Aelod-wladwriaeth yn gyfrifol am ofal iechyd y dinasyddion hyn, bydd ganddynt hawl i gael gofal iechyd cyfatebol gan y wlad gymwys.
O ran gofal iechyd cyfatebol, bydd hawliau gwladolion y DU nad ydynt yn byw yn yr UE ar ddiwedd y cyfnod gweithredu ond sydd wedi talu cyfraniadau nawdd cymdeithasol mewn Aelod-wladwriaeth yn y gorffennol yn cael eu diogelu. Bydd y Cytundeb Ymadael Drafft hefyd yn diogelu hawliau unigolion sydd mewn sefyllfa drawsffiniol ar ddiwedd y cyfnod gweithredu, ac sydd â hawl i gerdyn EHIC, fel y gallant barhau i elwa o'r cynllun hwnnw cyhyd ag y byddant yn y sefyllfa drawsffiniol honno. Mae hyn yn berthnasol i wladolion y DU sy'n astudio yn yr UE neu'n ymweld â'r UE.
Bydd y Cytundeb Ymadael Drafft hefyd yn diogelu hawliau pobl sy'n ymweld â'r DU neu'r UE am driniaeth feddygol a gynlluniwyd, lle gofynnwyd am awdurdodiad cyn diwedd y cyfnod gweithredu, fel y gallant ddechrau neu gwblhau eu triniaeth.
Bydd hawliau dinasyddion i ofal iechyd gan gynnwys gofal iechyd cyfatebol a thriniaeth feddygol a gynlluniwyd yn aros yr un fath yn ystod unrhyw gyfnod pontio.
Erthygl gan Philippa Watkins, Gwasanaeth Ymchwil Cynulliad Cenedlaethol Cymru
