Cafodd Deddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017 Gydsyniad Brenhinol ar 3 Gorffennaf 2017. Nod y Ddeddf yw mynd i’r afael â nifer o bryderon iechyd cyhoeddus penodol. Mae’n cynnwys darpariaethau sy’n ymwneud â’r canlynol:
Mae rhai rhannau o’r Ddeddf mewn grym, ond mae eraill ar wahanol gamau o’u datblygiad. Yn yr erthygl hon, rydym yn nodi’r cynnydd a wnaed i roi gwahanol elfennau’r Ddeddf ar waith.
Rhan 2 Gordewdra
Mae Rhan 2 o'r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gyhoeddi ac adolygu strategaeth genedlaethol ar atal gordewdra a lleihau lefelau gordewdra.
|
Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei strategaeth Pwysau Iach: Cymru Iach ym mis Hydref 2019. I gyd-fynd â’r strategaeth, cyhoeddwyd y cynlluniau a ganlyn:
Cafodd 'asesiad gwerthusadwyedd' ei gyhoeddi ym mis Rhagfyr 2022, a oedd yn edrych ar sut y gellid gwerthuso'r strategaeth a'r data angenrheidiol. Rhagor o wybodaeth: Mae'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn cynnal ymchwiliad i atal iechyd gwael - gordewdra. Mae ei alwad am dystiolaeth yn cau ym mis Mehefin 2024. |
Rhan 3 Tybaco a chynhyrchion nicotin
Mae Pennod 1 yn ailddatgan cyfyngiadau ar ysmygu mewn mannau cyhoeddus a gweithleoedd caeedig a sylweddol gaeedig, ac mae’n ymestyn y gofynion di-fwg i leoliadau pellach yng Nghymru. Mae'n cynnwys darpariaeth i ymestyn y cyfyngiadau ar ysmygu i adeiladau neu gerbydau ychwanegol, pan ystyrir bod hyn yn 'debygol o gyfrannu at hybu iechyd pobl Cymru'.
|
Daeth Rheoliadau Mangreoedd a Cherbydau Di-fwg (Cymru) 2020 i rym ar 1 Mawrth 2021. Maent yn disodli rheoliadau blaenorol ac yn ailddatgan y gwaharddiad presennol ar ysmygu. Gwnaethant hefyd ymestyn y gwaharddiad i dir ysbystai, tir ysgolion, meysydd chwarae cyhoeddus, a lleoliadau gofal plant awyr agored. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau ar y newidiadau i ddeddfwriaeth ddi-fwg i gefnogi’r gweithredu. Rhagor o wybodaeth: Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei strategaeth ar reoli tybaco - Cymru ddi-fwg – ym mis Gorffennaf 2022, gan nodi ei huchelgais i Gymru fod yn ddi-fwg erbyn 2030. Cyhoeddwyd cynllun cyflawni ar reoli tybaco 2022 i 2024 i gyd-fynd â hyn. |
Mae Pennod 2 yn sefydlu cofrestr genedlaethol o fanwerthwyr tybaco a chynhyrchion nicotin. Bydd yn drosedd i fanwerthwyr werthu cynhyrchion tybaco/nicotin o fangre (gan gynnwys unedau symudol) yng Nghymru os nad ydynt ar y gofrestr genedlaethol.
Mae Pennod 3 yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i ychwanegu at y troseddau sy’n cyfrannu at Orchymyn Mangre o dan Gyfyngiad yng Nghymru. (Mae Gorchymyn Mangre o dan Gyfyngiad yn gwahardd y busnes a phob un o'i staff rhag gwerthu unrhyw gynhyrchion tybaco o'r safle dan sylw i unrhyw berson, am gyfnod o hyd at flwyddyn).
Mae Pennod 4 yn gwahardd rhoi tybaco a/neu gynhyrchion nicotin i unigolyn o dan 18 oed. Mae hyn yn ymwneud â sefyllfaoedd lle mae gyrrwr cerbyd sy'n danfon nwyddau, er enghraifft, yn rhoi cynhyrchion tybaco neu nicotin i rywun nad yw yng nghwmni oedolyn, gan wybod ei fod o dan 18 oed.
|
Nid yw penodau 2, 3, a 4 wedi cael eu deddfu eto. Mae Bil Tybaco a Fêps ar ei hynt drwy Senedd y DU ar hyn o bryd. Nod y Bil yw diweddaru a chryfhau nifer o feysydd deddfwriaeth a rheoliadau presennol sy'n ymwneud â thybaco a fêps. Bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried ymhle y gall fod angen cryfhau ychwanegol ar ôl i’r Bil gwblhau ei daith. |
Rhan 4 Triniaethau arbennig
Mae'r Ddeddf yn creu cynllun trwyddedu gorfodol ar gyfer ymarferwyr a busnesau sy'n rhoi triniaethau arbennig yng Nghymru. Y pedair triniaeth a bennir yn y Ddeddf yw aciwbigo, tyllu’r corff, electrolysis a thatŵio. Bydd yn drosedd i ymarferydd gynnal unrhyw un o'r triniaethau arbennig hyn heb drwydded, neu gyflawni unrhyw driniaethau o safle neu gerbyd nad yw wedi'i gymeradwyo. Ceir darpariaeth i ychwanegu at y rhestr o driniaethau arbennig (neu i dynnu triniaethau oddi arni) trwy reoliadau, i ystyried arferion newydd a newidiadau mewn tueddiadau, ac unrhyw dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg o risg i iechyd y cyhoedd.
|
Yn 2023, cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar egwyddorion cynllun trwyddedu gorfodol, a dywedodd ei bod yn bwriadu cychwyn y rhan hon o'r Ddeddf a gweithredu'r cynllun trwyddedu drwy wneud rheoliadau. Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar y rheoliadau drafft a'r canllawiau statudol ar gyfer trwyddedu gorfodol ar gyfer triniaethau arbennig yng ngwanwyn 2024. |
Rhan 5 Rhoi twll mewn rhan bersonol o'r corff
Mae’r Ddeddf yn gwahardd y weithred o roi twll mewn rhan bersonol o gorff unigolyn sydd o dan 18 oed yng Nghymru, mewn unrhyw leoliad. Bydd hefyd yn drosedd i wneud trefniadau i gyflawni triniaeth o'r fath ar unigolyn o dan 18 oed. Mae 'rhoi twll mewn rhan bersonol o'r corff' yn cynnwys tyllu'r tethi, y fron, yr organau rhywiol, y ffolennau, neu'r tafod.
|
Daeth Rhan 5 o’r Ddeddf (Rhoi Twll mewn Rhan Bersonol o’r Corff) i rym ar 1 Chwefror 2018. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau i fusnesau ac ymarferwyr, gan gyhoeddi canllawiau i swyddogion gorfodi mewn awdurdodau lleol ar wahân. Daeth Rheoliadau Gwrthrychau Rhagnodedig ar gyfer Rhoi Twll mewn Rhan Bersonol o’r Corff (Cymru) 2019 i rym ar 1 Awst 2019. Maent yn diffinio 'gwrthrychau' a ddefnyddir i roi twll mewn rhan bersonol o'r corff ac yn ehangu cwmpas y ddeddfwriaeth bresennol a oedd yn ymdrin â gemwaith yn unig. |
Rhan 6 Asesiadau o’r effaith ar iechyd
Mae'r Ddeddf yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus gynnal asesiadau o’r effaith ar iechyd mewn amgylchiadau penodol. (Disgrifir asesiadau o’r effaith ar iechyd yn ddull systematig o ystyried iechyd fel rhan o brosesau gwneud penderfyniadau a chynllunio).
|
Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar reoliadau drafft ar asesiadau o’r effaith ar iechyd yn ystod gaeaf 2023-24. |
Rhan 7: Gwasanaethau fferyllol
O dan y Ddeddf, bydd yn ofynnol i fyrddau iechyd gynnal a chyhoeddi 'asesiadau o anghenion fferyllol' ar gyfer eu hardaloedd. Mae'r Ddeddf yn diwygio'r prawf 'rheoli mynediad' cyfredol fel bod penderfyniadau ynglŷn â cheisiadau i ymuno â rhestr fferyllol bwrdd iechyd yn seiliedig ar a yw'r cais yn diwallu'r anghenion a nodir yn yr asesiad o anghenion fferyllol lleol.
|
Daeth Rhannau 1 i 4 a 9 i 11 o'r Rheoliadau’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Gwasanaethau Fferyllol) (Cymru) 2020 i rym ar 1 Hydref 2020. Daeth Rhannau 5 i 8 i rym ar 1 Hydref 2021. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau i fyrddau iechyd ar eu dyletswyddau parthed asesu anghenion fferyllol. |
Rhan 8 Darpariaeth toiledau
O dan y Ddeddf, mae’n ofynnol i bob awdurdod lleol yng Nghymru baratoi a chyhoeddi strategaeth toiledau lleol. Rhaid i’w strategaethau gynnwys asesiad o angen ei gymuned am doiledau (gan gynnwys cyfleusterau newid babanod a chyfleusterau Changing Places ar gyfer pobl anabl), a rhaid iddynt nodi sut y mae'r awdurdod lleol yn bwriadu diwallu'r angen hwn.
Rhaid i awdurdodau lleol ymgynghori ar eu strategaethau drafft. Rhaid i Lywodraeth Cymru gyflwyno canllawiau i awdurdodau lleol ynghylch paratoi, adolygu a chyhoeddi strategaethau. Nid yw'r Ddeddf yn gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu na chynnal toiledau cyhoeddus, ac nid yw'n ei gwneud yn ofynnol, yn benodol, i awdurdodau lleol weithredu eu strategaethau toiledau.
|
O 31 Mai 2018, roedd gan awdurdodau lleol flwyddyn i asesu angen eu cymuned am doiledau a rhoi strategaeth ar waith. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau statudol ar gyfer awdurdodau lleol ym mis Awst 2018. Cyhoeddir strategaethau toiledau lleol ar wefannau awdurdodau lleol. Rhagor o wybodaeth: Mae map toiledau cenedlaethol ar gael ar MapDataCymru. Mae hyn yn cynnwys toiledau a nodir gan awdurdodau lleol fel rhai sydd ar gael i'r cyhoedd eu defnyddio. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau i awdurdodau lleol ar sut i gyflwyno data ar leoliadau toiledau. |
Erthygl gan Philippa Watkins, Ymchwil y Senedd, Senedd Cymru
