Cymru yn colli cyllid o £155.5 miliwn. Beth arall a ddangoswyd o ganlyniad i waith craffu ar Gyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21?

Denodd cyhoeddi Adroddiad Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus y Senedd ('PAPAC'), sef 'Craffu ar Gyfrifon Llywodraeth Cymru 2020-21' yn ddiweddar, lawer o sylw yn y cyfryngau.

Roedd llawer o’r sylw hwn yn ymwneud â'r ffaith bod Cymru wedi colli £155.5 miliwn a allai fod wedi cael ei wario ar wasanaethau cyhoeddus. Roedd hyn yn dilyn penderfyniad Trysorlys EF i wrthod cais Llywodraeth Cymru i ystwytho'r rheolau y cytunodd arnynt yn 2016 gyda Llywodraeth y DU. Nid dyma'r unig fater a nodwyd gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus. Mae'r erthygl hon yn edrych ar rai o ganfyddiadau eraill ei Adroddiad.

Cwblhaodd Llywodraeth Cymru ei Chyfrifon naw mis yn ddiweddarach na’r disgwyl

Ar ôl cytuno ar amserlen a fyddai’n sicrhau y câi’r Cyfrifon eu gosod gerbron y Senedd erbyn diwedd mis Hydref 2021, ni chymeradwyodd Llywodraeth Cymru ei Chyfrifon ar gyfer 2020-21 tan ddechrau mis Awst 2022.

Gweler y llinell amser i weld beth ddigwyddodd.

“Trefniadau diffygiol ar gyfer cadw cofnodion ynghylch sut y cafodd penderfyniadau eu gwneud wedi arwain at ddiffyg eglurder.”

Pan adawodd y cyn Ysgrifennydd Parhaol ei swydd ym mis Hydref 2021, sef dri mis cyn diwedd ei chontract, rhoddodd Llywodraeth Cymru daliad o £80,519 iddi (heb gynnwys ei chyflog am y mis olaf). Dywedodd Llywodraeth Cymru fod £30,289 o’r taliad hwn wedi’i gynnwys yn ei Chyfrifon ar gyfer 2020-21.

Daeth Archwilydd Cyffredinol Cymru (ACC) i’r casgliad, fodd bynnag, nad oedd wedi gallu “cael tystiolaeth archwilio ddigonol, briodol am drefniadau gwaith yr Ysgrifennydd Parhaol o Ebrill 2018, ac o ganlyniad, a oedd gan yr Ysgrifennydd Parhaol hawl i dderbyn y taliad”. Ychwanegodd:

“Ni chadwodd Llywodraeth Cymru gofnodion cydoesol o’i rhesymau dros wneud y taliad, y rhesymeg dros y swm a dalwyd na thystiolaeth o bwy a awdurdododd y taliad.

Dywedodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus:

Rydym yn pryderu bod trefniadau diffygiol ar gyfer cadw cofnodion ynghylch sut y cafodd penderfyniadau eu gwneud wedi arwain at ddiffyg eglurder a chyfleoedd annigonol am waith craffu gan y Pwyllgor hwn, yn enwedig ynghylch y taliad i’r cyn-Ysgrifennydd Parhaol.

Nid dyma’r tro cyntaf i’r Pwyllgor godi materion yn ymwneud â dogfennu gan Lywodraeth Cymru. Adroddodd y Pwyllgor, “mae’r trefniadau diffygiol ar gyfer cadw cofnodion wedi bod yn wendid cyson yng ngweithdrefnau a phrosesau Llywodraeth Cymru” a gofynnodd pam nad oedd y diffygion hyn wedi cael sylw.

Y Cyfrifon yn amodol eto?

Fel y nodasom yn ein herthygl ym mis Mai 2021, anaml iawn y bydd Archwilydd Cyffredinol Cymru yn nodi ei farn 'wir a theg' ar amod. Am yr ail flwyddyn yn olynol, fodd bynnag, rhoddodd yr Archwilydd ei farn 'wir a theg' ar Gyfrifon Llywodraeth Cymru yn amodol.

Bydd barn wir a theg ar gyfrifon yn cael ei rhoi os nad yw’r archwilydd yn nodi unrhyw ddiffygion sy’n ddigon arwyddocaol i’r wybodaeth yn y cyfrifon gamarwain y darllenydd. Gelwir diffygion o'r fath yn 'gamddatganiadau arwyddocaol'.

Barn yr Archwilydd Cyffredinol oedd bod Cyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 yn rhoi darlun ‘cywir a theg’ ‘ac eithrio’ effeithiau neu effeithiau posibl y materion a ganlyn:

• Nid oedd wedi gallu “cael tystiolaeth archwilio ddigonol, briodol am drefniadau gwaith yr Ysgrifennydd Parhaol o Ebrill 2018, ac o ganlyniad, a oedd gan yr Ysgrifennydd Parhaol hawl i dderbyn y taliad ar ddiwedd ei chyflogaeth”.
• Dylai Llywodraeth Cymru fod wedi cynnwys gwariant yn ymwneud â rhwymedigaethau treth pensiwn clinigwyr yn ei Chyfrifon ar gyfer 2020-21.
• Roedd Llywodraeth Cymru wedi cynnwys gwariant ar rai grantiau busnes COVID-19 yn ei Chyfrifon 2020-21 ond dylai fod wedi cynnwys hwn yn ei Chyfrifon ar gyfer 2019-20.

Hefyd, gwnaeth yr Archwilydd Cyffredinol amodi ei farn ar reoleidd-dra o ran y taliad a wnaed i'r cyn-Ysgrifennydd Parhaol.

Mae Llywodraeth Cymru yn amcangyfrif bod twyll a gwallau cysylltiedig â rhai o’i chynlluniau cymorth busnes COVID-19 yn amrywio o £0.7 miliwn i £37.2 miliwn ond mae archwilwyr yn nodi problemau gyda’r ffigurau

Yn ystod 2020-21, darparodd Llywodraeth Cymru fwy na £2 biliwn o gymorth ariannol COVID-19 i fusnesau “gyda’r nod o’u helpu i oroesi ac amddiffyn swyddi pobl”.

Roedd hyn yn cynnwys:

• grant a rhyddhad ardrethi, a weinyddwyd gan awdurdodau lleol ac a oedd yn gyfanswm o £1.1 biliwn. Meini prawf cymhwysedd cyfyngedig a ddefnyddiwyd ar gyfer y cynlluniau hyn, yn seiliedig ar y math o fusnes, gwerth ardrethol a meini prawf eraill, y gellid eu gwirio cyn dyfarnu'r grantiau.
• gwariant ar Gamau 1-4 o Gronfa Cadernid Economaidd Llywodraeth Cymru ('ERF') a chynlluniau eraill a weinyddwyd gan awdurdodau lleol, gyda gwerth cyfanredol o £893 miliwn. Gosodwyd meini prawf cymhwysedd ehangach o ran y rhain.

Asesodd Llywodraeth Cymru fod yr ystod o ran twyll a gwallau rhwng 0.08 y cant a 4.17 y cant. Roedd cymhwyso’r ystod i’r £893 miliwn o wariant ar gynlluniau gyda meini prawf cymhwysedd uwch yn rhoi amcangyfrif rhwng £0.7 miliwn a £37.2 miliwn o ran risg o dwyll a gwallau.

Tynnodd yr Archwilydd sylw at ansicrwydd ynghylch yr amcangyfrif, a darparodd yr archwilwyr ragor o wybodaeth am y rhain mewn adroddiad ar wahân, sef Cymorth i fusnesau yn sgil COVID-19 yn 2020-21’ (Hydref 2022). Roeddent yn nodi materion  gyda’r data roedd Llywodraeth Cymru wedi’u defnyddio a sut roedd yr amrediad wedi’i gyfrifo.

Cadarnhaodd swyddogion Llywodraeth Cymru eu bod yn disgwyl adrodd ar yr amcangyfrif o dwyll a gwallau yng Nghyfrifon 2021-22 ond ni ddywedasant yn benodol y byddent yn newid eu methodoleg yng ngoleuni canfyddiadau'r archwilwyr. Dywedodd y Pwyllgor ei fod yn bryderus am hyn ac roedd yn “siomedig” i nodi nad oedd Cyfrifon 2021-22, a osodwyd ar ôl ei waith craffu ond cyn iddo gyhoeddi ei Adroddiad ar y Cyfrifon ar gyfer 2020-21, yn cynnwys amcangyfrif o dwyll a gwallau.

Gall gwaith monitro o ran y cymorth COVID-19 i fusnesau gymryd 18 mis neu ddwy flynedd arall i’w gwblhau.

Mae Llywodraeth Cymru yn cyflawni gwaith Monitro ar Ôl Cwblhau ('PCM') i sicrhau bod busnesau a gafodd gymorth COVID-19 a weinyddwyd ganddo yn cadw at delerau ac amodau’r grant, ac i fynd i'r afael â dyraniadau anghywir. 

Nododd y Pwyllgor nad oedd Llywodraeth Cymru wedi cwblhau gwaith Monitro ar ôl Cwblhau o fewn ei hamserlenni ei hun. Eglurodd Llywodraeth Cymru nad oedd wedi disgwyl y byddai'n parhau i ddarparu cymorth ddwy flynedd ar ôl i'r pandemig ddechrau. Dywedodd y byddai gwaith Monitro ar ôl Cwblhau yn cymryd 18 mis i ddwy flynedd arall i'w gwblhau.

Roedd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru roi diweddariad bob chwe mis ar y cynnydd a wneir.

Beth sydd nesaf?

Yn ei Adroddiad, mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn gwneud 17 o argymhellion, y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb iddynt maes o law. Caiff yr ymateb ei gyhoeddi ar wefan y Pwyllgor.

Bydd Dadl ar yr Adroddiad yn y Cyfarfod Llawn ar 26 Ebrill 2023, a fydd ar gael i’w gwylio’n fyw ar Senedd TV.

Erthygl gan Joanne McCarthy a Joe Wilkes, Ymchwil y Senedd, Senedd Cymru