Erthygl gan Edward Armstrong a David Millett, Gwasanaeth Ymchwil Cynulliad Cenedlaethol Cymru
View this post in English | Darllenwch yr erthygl yma yn Saesneg
Roedd yr allyriadau nwyon tŷ gwydr o'r chwech prif fath o nwy wedi gostwng 8% yng Nghymru rhwng 2013 ac 2014. Fodd bynnag, mae Cymru yn dal ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y DU o ran gostwng allyriadau yn y tymor hwy.
Yn ddiweddar, cyhoeddodd y Rhestr Allyriadau Atmosfferig Genedlaethol (NAEI) (PDF, 25.9MB) yr amcangyfrifon diweddaraf o'r ystadegau allyriadau nwyon tŷ gwydr ar gyfer Cymru a'r gweinyddiaethau datganoledig am y cyfnod rhwng 1990 a 2014. Mae'r rhain yn dangos bod yr allyriadau wedi gostwng 18% rhwng blwyddyn y llinell sylfaen (1990 neu 1995 yn dibynnu ar y nwy tŷ gwydr) a 2014.
Y prif reswm am y gostyngiadau yw bod yn fwy effeithlon wrth gynhyrchu ynni a gwresogi'r sector busnes, defnyddio nwy naturiol yn lle glo, gostyngiad mewn rhai diwydiannau cemegol a newid yn nhueddiadau'r diwydiant gweithgynhyrchu.
Sut mae'r gostyngiadau yng Nghymru yn cymharu â gweddill y DU?
Mae allyriadau Cymru yn cyfrif am 9% o gyfanswm allyriadau'r DU, tra bod Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn cyfrif am 75.7%, 8.6% a 4% o gyfanswm yr allyriadau yn y drefn honno. Y rheswm am hynny yw bod gan Gymru gyfran gymharol uchel o ddiwydiant trwm a chynhyrchu trydan o gymharu â'n poblogaeth.
O'i gymharu â llinell sylfaen 1990, roedd y gostyngiad yn allyriadau Cymru yn llai na gweinyddiaethau datganoledig eraill y DU. Er y bu gostyngiad o 18% yn yr allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru ers y llinell sylfaen, bu gostyngiadau o 41% a 38% yn yr Alban a Lloegr yn y drefn honno. Fodd bynnag, yng Ngogledd Iwerddon, bu gostyngiad ychydig yn is nag yng Nghymru, lle bu gostyngiad o 17% yn yr allyriadau yn ystod y cyfnod hwn.
Rhwng 2013 ac 2014, roedd y gostyngiad yn allyriadau Cymru yn fwy na Lloegr (7.9%) a Gogledd Iwerddon (3%) ond yn llai na'r Alban (8.9%).
Bydd dau gyfnod cyntaf y gyllideb garbon rhwng 2016 a 2020, a rhwng 2021 a 2025. Ar gyfer y ddau gyfnod hyn, rhaid i Lywodraeth Cymru bennu uchafswm y targedau ar gyfer yr allyriadau net. Er mwyn i Gymru gyrraedd ei tharged yn 2050, rhaid gostwng yr allyriadau 62% arall yn ystod y 35 mlynedd nesaf.
Mae'r targedau hyn yn ychwanegol at y dyletswyddau yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r Ddeddf hon yn atgyfnerthu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu cynaliadwy a llesiant yng Nghymru. Mae targed hefyd i leihau'r allyriadau o fewn cymhwysedd datganoledig (PDF, 1.27MB) o leiaf 3% y flwyddyn ym mhob blwyddyn rhwng 2011 a 2020.
O fewn y Ddeddf mae saith nod llesiant (PDF, 2.11MB), ac mae tri ohonynt yn gysylltiedig â lleihau allyriadau er mwyn atal y newid yn yr hinsawdd a gwella llesiant amgylcheddol Cymru. Y nodau hynny yw: Cymru lewyrchus, Cymru gydnerth a Chymru sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang.
Ar lefel y DU, mae Llywodraeth y DU wedi cytuno'n ddiweddar â chynnig y Pwyllgor ar Newid yn yr Hinsawdd o ran y gyllideb garbon ar gyfer 2028-32. Mae hynny'n golygu gostwng yr allyriadau targed 57% erbyn 2032 o gymharu â'r flwyddyn sylfaen.
Beth yw cyfraniadau'r sectorau unigol?
Caiff allyriadau eu rhannu'n naw sector allweddol; amaethyddiaeth, busnes, cyflenwi ynni, diwydiant, newid defnydd tir, cyhoeddus, preswyl, trafnidiaeth a gwastraff.
Y sectorau cyflenwi ynni a busnes yw'r ffynonellau mwyaf o allyriadau rhwng 1990 a 2014, gan eu bod yn cyfrif am 38% ac 20% o gyfanswm yr allyriadau yn 2014. Mae hyn yn cael ei sbarduno gan gynhyrchu trydan a llosgi haearn a dur. Mae'r sectorau allweddol eraill yn cynnwys trafnidiaeth ac amaethyddiaeth, ac roedd y ddau yn cyfrif am 13% o'r allyriadau yn 2014.
